Dzień Edukacji Narodowej. Wspominamy dwóch działaczy oświaty na Mazurach

Wojciech Kętrzyński – „Przywrócił Mazury Polsce, a Polskę Mazurom"

Wojciech Kętrzyński, badacz dziejów Pomorza, Warmii i Mazur, historyk, bibliotekarz, publicysta i poeta, wieloletni dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie. "Przywrócił Mazury Polsce, a Polskę Mazurom" - przyjęło się mówić o Kętrzyńskim.

Wojciech Kętrzyński urodził się 11 lipca 1838 r. w Lecu (obecnie Giżycko), jako Adalbert von Winkler, syn Józefa Winklera, oficera pruskiego i Niemki Eleonory z domu Raabe, pochodzącej z Nowej Wsi pod Iławą.

W Leksykonie Kultury Warmii i Mazur podano, że Kętrzyński w latach 1849-53 przebywał w Domu Sierot po Wojskowych w Poczdamie. W dwa lata, od 1853 do 1855, zrobił pięcioletni kurs progimnazjum w Lecu, a następnie Gimnazjum w Rastemborku (Kętrzyn). W 1859 r. zdał egzamin maturalny i rozpoczął studia historyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Albertyna w Królewcu. Dzięki studiom historycznym poznał przeszłość własnego rodu i dowiedział się, że był od wieków polski i szlachecki. W 1856 r. siostra poinformowała go w liście o jego polskim pochodzeniu i dawnym nazwisku rodowym "Kętrzyński". Złożył wówczas wniosek do władz uniwersyteckich i urzędowo przeprowadził zmianę imienia i nazwiska z "Adalbert von Winkler" na "Wojciech von Kętrzyński". Pisał w 1861 r.: "Byłem zatem Polakiem już nie tylko z przekonania, ale i z nazwiska".

W 1871 r. założył tajne Towarzystwo Mazurskiej Inteligencji Ludowej, później przekształcone w Komitet Niesienia Pomocy Mazurom (1872), następnie zaś w Centralny Komitet dla Mazur, Śląska i Pomorza. "Wspierał materialnie Gazetę Lecką oraz Mazura. W wielu reportażach odsłaniał, z jednej strony niebezpieczeństwo zniemczenia ludności mazurskiej, z drugiej głębokie przywiązanie jej do kultury i języka polskiego. Najbardziej głośne stały się jego Szkice Prus Wschodnich, broszury O Mazurach, w której zwracał się o pomoc dla wynaradawianych Mazurów" - napisano w Leksykonie.

Kętrzyński opublikował ponad dwieście dzieł, rozpraw i artykułów, z których najważniejsze dot. dziejów i etnografii Pomorza i Mazur, kwestii krzyżackiej, jak również wędrówek Słowian na terenach Europy Zachodniej. W latach 1871-1873 zajmował się archiwaliami na Pomorzu, był to materiał do książki "O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich", którą opublikował w 1882 r. Kętrzyński przeprowadził w niej dowody fałszowania dokumentów przez Krzyżaków, dzięki którym mogli oni tworzyć swoją państwowość na polskich ziemiach.

Władze pruskie odmawiały Kętrzyńskiemu zatrudnienia na terenach, gdzie mieszkali Polacy, pracował więc jako bibliotekarz w Kórniku, Brąchnówku, Nawrze i Wałczu. Z powodu trzykrotnego sprzeciwu władz austriackich nie otrzymał też profesury na Uniwersytecie Jagiellońskim. Ostatecznie od 1873 r. zaczął pracować w Zakładzie im. Ossolińskich we Lwowie.

"Przez ponad 40 lat pracy w Zakładzie, Kętrzyński przekształcił placówkę w znaczący ośrodek naukowy, zgromadził w nim wiele bezcennych rękopisów i starodruków. Dzięki staraniom Kętrzyńskiego Ossolineum uzyskało prawo do wydawania podręczników szkolnych" - podkreślono w Leksykonie Kultury Warmii i Mazur.

Przywrócił Mazury Polsce, a Polskę Mazurom - 105 lat temu zmarł Wojciech Kętrzyński

Wojciech Kętrzyński urodził się 11 lipca 1838 r. w Lecu (obecnie Giżycko), jako Adalbert von Winkler, syn Józefa Winklera, oficera pruskiego i Niemki Eleonory z domu Raabe, pochodzącej z Nowej Wsi pod Iławą. Ojciec wywodził...

Karol Małłek – krzewił polskość na Mazurach

Przy muzeum przyrodniczym w Krutyni na Mazurach funkcjonuje izba pamięci Karola Małłka. Przedwojenny działacz ruchu mazurskiego, pisarz i folklorysta był przez kilka lat mieszkańcem tej miejscowości i tutaj zmarł.

Karol Małłek (1898-1969) był działaczem mazurskim, pisarzem i folklorystą. Pochodził z polskiej rodziny. Prowadził działalność oświatową wśród Mazurów. W 1931 roku pełnił funkcję sekretarza Związku Mazurów.

Współpracował z "Gazetą Mazurską" oraz "Kalendarzem dla Mazurów". Publikował wiersze, artykuły, prace folklorystyczne i felietony. Debiutował utworem scenicznym „Jutrznia na Gody” opartym na tradycjach ludowych. Zbierał pieśni ludowe, podania, przysłowia, opisy obrzędów mazurskich, które opublikował w licznych artykułach. Wydał „Mazurski śpiewnik regionalny”, „Plon czyli dożynki na Mazurach”, „Wesele mazurskie”.

Był redaktorem „Kalendarza dla Mazurów na 1939 rok” oraz członkiem Związku Literatów Polskich oraz honorowym członkiem Ośrodka Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie.

W czasie II wojny - dla uniknięcia niemieckich represji za działalność na rzecz polskości Mazur - ukrywał się pod przybranym nazwiskiem w Warszawie, gdzie pracował jako robotnik.

W 1945 r. pełnił krótko urząd starosty w Działdowie. Potem był prezesem Instytutu Mazurskiego w Olsztynie i kierownikiem Mazurskiego Uniwersytetu Ludowego. Następnie, do przejścia na emeryturę, pracował w kuratorium. Zmarł w Krutyni, jego grób znajduje się na cmentarzu komunalnym w Olsztynie.

To warto zobaczyć. Izba Pamięci Karola Małłka

W izbie pamięci, którą udostępniono zwiedzającym, zgromadzono przedmioty związane z życiem i twórczością Małłka. Większość ekspozycji zajmują książki, publikacje, dokumenty i fotografie rodzinne tego...